بوی بد دهان
بوی بد دهان
هالیتوز یا بدبویی دهان یک شکایت شایع در بین بیماران مراجعه کننده به مطب متخصصین داخلی و گوش و حلق و بینی، دندانپزشکان و پزشکان عمومی میباشد. اکثر بیماران بدون گرفتن نتیجه خاصی، از مراکز درمانی خارج میشوند و گاه این پدیده باعث بروز مسایل جدی در خود و خانواده آنها میگردد.
همیشه نمیتوان علتی برای هالیتوز یافت. این امر به علت تنوع علل آن و اندک بودن بررسیهای انجام شده است. هنگام برخورد با بیمار شاکی از هالیتوز باید سه گروه اتیولوژیک را در نظر داشت: گروه غیر پاتولوژیک، گروه پاتولوژیک و گروه با منشا روانی. اینها عمدهترین دلایل بروز هالیتوز هستند.
علل غیر پاتولوژیک بوی بد دهان
افزایش سن
بوی دهان شیرخواران و کودکان شیرین، بوی دهان در دوره بلوغ ناخوشایند، بوی دهان بالغین تند و بوی دهان افراد سالخورده سنگین و زننده توصیف شده است. همراه با افزایش سن باکتری های دهان افزایش مییابد و شاید به همین سبب زنندگی بوی دهان با افزایش سن بیشتر میشود.
نفس صبحگاهی
شاید نفس صبحگاهی شایعترین علت هالیتوز باشد. دهان سرتاسر روز بوسیله بزاق شستشو میشود. PH بزاق حدود 5/6 و بطور خفیفی برای باکتری های گرم منفی و بی هوازیها باکتریواستاتیک است. به هنگام خواب جریان بزاق کم میشود و بزاق گرد آمده به آرامی تغییر میکند. PH آن به حدود 7 میرسد و آنزیم ها تخریب میشوند که خود باعث بودار شدن بزاق میگردد. از سوی دیگر ذرات غذا و اپیتلیوم جدا شده، محیطی مناسب برای تغییر فلوئور دهان است. با تشدید رشد باکتری ها و تخریب این مواد نفس ناخوشایند صبحگاهی پدید میآید. پس از برخاستن از خواب با خوردن، نوشیدن و صحبت کردن جریان بزاق تحریک شده، مواد را شسته و نفس صبحگاهی بطور طبیعی برطرف میگردد.
نفس گرسنگی
دهان کسانی که به عللی چون رژیم غذایی یا روزه داری یک یا چند وعـــــده غذایی را نخوردهاند، بوی ناخوشایندی میدهد، برخی معتقدند این امر به علت بازدم ریوی محصولات فرار متابولیسم چربیها و پروتئینهای بدن است. کاهش جریان بزاق و خشکی دهان نیز قطعا نقش مهمی دارد.
نفس قاعدگی
در برخی منابع به بوی بد دهان در زنان قاعده اشاره شده است. احتمالا روز قبل از شروع قاعدگی شروع میشود و گفته شده در زنان با قاعدگی دردناک بیشتر رخ میدهد.
غذا
سیر شناخته شدهترین غذا در این ارتباط است. دیده شده که دادن سیر از راه فیستول های دستگاه گوارش و حتی مالیدن آن به پاهای فرد میتواند منجر به بوی سیر در دهان وی شود. پیاز، ماهی، غذاهای ادویهدار، رژیمهای پرچربی، نوشابههای الکلی و رنگهای غذایی از سایر مواردی هستند که باعث بوی مخصوص به خــــــــود میشوند.
داروها
دی متیل سولفوکسید، آمیل، نیتریت، پارالدئید، ایزوسورباید، دی نیترات، تتراسیکلین و برخی ویتامینها مثل ویتامین B6 از داروهایی هستند که می توانند باعث هالیتوز شوند. این امر احتمالا به علت دفع قسمتی از دارو از طریق ریه است. گزارشی از یک بیمار وجود دارد که استفاده نادرست از تتراسیکلین باعث زبان سیاه مودار و هالیتوز شده که با قطع دارو، هر دو برطرف گشته است.
نفس سیگاری
استفاده از سیگار باعث بوی نامطبوعی در دهان میشود که تا مدت زیاد باقی میماند.
علل پاتولوژیک بوی بد دهان
هالیتوز میتواند ناشی از بیماریهای موضعی در حفرههای دهان، حلق، بینی یا سینوسها، بیماریهای ریوی یا مشکلات سیستمیک مثل کتواسیدوزدیابتی، اورمی یا نارسایی کبدی باشد.
دهان و دندان
شایعترین علت پاتولوژیک هالیتوز مشکلات دهان، زبان و دندانها است. باکتریهای فلوئور طبیعی دهان بویژه گرم منفی ها قادر به تولید ترکیبات فرار سولفو (VSC) هستند که بوی بد ایجاد میکنند. سولفید هیدروژن و متیل مرکاپتان و دی متیل سولفید مهمترین VSC هستند که ارتباط آنهــــا با بوی بد دهان مشخص شده است. این گازها ناشی از فعالیت فلوئور دهان روی مواد باقیمانده غــــذا، بقایای سلولی اپی تلیال یا اگزوداتیو و تجزیه اسیدهای آمینهای چون متیونین، سیستئین و سیستین هستند.
بنابراین باقیماندن ذرات غذا یا هر وضعیت دیگری که باعث تسریع رشد باکتریهای دهان شود، میتواند به هالیتوز بینجامد. بهداشت ضعیف دهان باعث باقیماندن ذرات غذا در دهان میشود. عدم رعایت بهداشت دهان بخصوص در عقب ماندههای ذهنی، معلولین و بیماران شدیدا ناخوش عامل مهمی در ایجاد هالیتوز است. در پریودنتیت و ژنژیویت که بیماریهای وابسته به بافت نگاهدارنده دندان و لثه هستند، در اثر خونریزیهای خفیف و مکرر و وجود بافت نکروتیک و تجمع میکروبی محیط رشد مناسبی برای ایجاد بویی متعفن میشود. بوی بدی که در این دو مورد ایجاد میشود، جزو ناخوشایندترین موارد است. دندانهای مصنوعی که بخوبی جفت نشده باشند، به علت تجمع ذرات غذا سبب هالیتوز میشوند. وسایل ارتودنسی نیز با همین مکانیسم عمل میکنند. پلاکهای دندانی تودههای چسبندهای از میکروارگانیسمها هستند که روی ریشه و تاج دندانها تجمع مییابند و بخصوص اگر همراه با پریدنتیت باشند، میتوانند باعث هالیتوز شوند.
پری کرونیت (التهاب تاج دندان) و پوسیدگی دندانها در معرض اثر پاک کننده بزاق و عمل جویدن هستند و در حقیقت پوسیدگی دندانها نقش کمی در بوی بد دهان دارد مگر آنکه با یک پالپ نکروتیک همراه باشند. طولانی شدن پاپیلاهای فیلی تورم زبان نیز میتواند موجب تسهیل رشد باکتریهای موضعی دهان شود. این حالت ممکن است به صورت ایدیوپاتیک یا در اثر استفاده از آنتی بیوتیکها، مصرف الکل، هیدراسیون یا بیماریهای سیستمیک رخ دهد. در خشکی دهان کاهش جریان بزاق مکانیسمهای پاک کننده طبیعی دهان را مختل میکند و منجر به هالیتوز میشود. خشکی دهان در اثر نشانگان سیکا، پرتودهی به سر و گردن، تب، کاهش مصرف آب، تنفس با دهان، برخی بیماریهای پاروتید مثل اوریون یا آبسه پاروتید یا مصرف داروهایی چون مدارها، آنتی کولینرژیکها، آنتی هیستامینها، ضد افسردگی سه حلقهای، داروهای ضد پرفشاری خون میتواند دیده شود.
گاه در استوماتیت یا گلوسیت هنگامی که زخمهای باز و شکافها یا پاپیلاهای برجسته شده، ذرات غذا یا بافتهای جدا شده را گیر بیندازد میتواند موجب هالیتوز شوند. کمبود ویتامینهایی مانند A یا B12 و کمبود موادی چون آهن یا روی ممکن است باعث خشکی مخاط دهان شوند. عفونتهایی مثل استوماتیت و نسان، سرخک، دیفتری یا برفک که زبان یا غشاهای مخاطی را درگیر کند، به علت تخریب بافتی و تغییر جریان بزاق هالیتوز ایجاد می کنند. خونریزی دهان بخصوص در افراد ناتوان که نمیتوانند دهان خود را تمیز کنند، یک محیط مناسب جهت تولید گازهای بد بو توسط باکتریها فراهم میکند و در ژنژیویت، هموفیلی، لوسمی یا شیمی درمانی ناشایع نیست. در ضایعات توموری اولیه بدخیم و خوش خیم دهان شامل تومورهای لثه، گونهها یا دهان، بوی بد به سبب تجمع مواد نکروتیک، نشت خون و گیر افتادن ذرات غذا ایجـــــــاد میشود.
بینی
آبریزش معمولی از بینی بوی ناخوشایندی ندارد. حتی ترشحات چرکی و غلیظ ناشی از عفونت های مجاری فوقانی تنفسی به ندرت بودار است. پرفوراسیون ساده سپتوم بینی ناشی از مصرف کوکائین، دست کاری طولانی مدت بینی یا بصورت عارضهای از جراحی معمولا با بوی بد همراه نیست. ضایعات تخریبی مثل جذام، گوم سیفلیسی، پیان، گرانولوم خط وسط یا گرانولوماتوز و گنر که پاسخ التهابی و بافت نکروتیک ایجاد کنند، میتوانند باعث بوی بد شوند، جسم خارجی فراموش شده در بینی بخصوص در کودکان و افراد عقب مانده ذهنی میتواند به هالیتوز بینجامد. در تومورهای حفره بینی گرچه ناشایع هستند ولی به علت نشت خون و نکروز بافتی ایجاد بوی بد شایع است.
سینوسها
بیماران با سینوزیت مزمن ممکن است هالیتوز داشته باشد در چنین حالاتی وجود عفونت یا باکتریهای بیهوازی مطرح است. سینوزیت حاد بطور تیپیک با بیهوازیها ایجاد نمیشود و در صورت وجود هالیتوز باید به اینکه منشا بیماری حاد آبسه دندان باشد، اندیشید.
لوزه ها و حلق
تونسیلولیت یک علت شایع هالیتوز مزمن است. عفونت مکرر لوزهها و آدنوئید منجر به تونسیلیت مزمن فولیکولار میشود. منافذ عمقی که بوجود میآید، غذا، بزاق و مواد نکروتیک را جمع میکند. اگر مکانیسمهای طبیعی منافذ را پاک نکند، تجمع این مواد به تونسیلولیت میانجامد. زخم جراحی ناشی از تونسیلوکتومی به علت خونریزی و وجود بافت نکروتیک برای چند روزی بد بو است. آبسه پری تونسیلار نیز یک عفونت چرکی، حاد و بد بو است.
فارنژیت بوسیله هر عاملی ایجاد شود، میتواند هالیتوز ایجاد کند. شدت بو احتمالا در دیفتری شدیدتر است. این امر به علت اپی تلیوم جدا شده ، بهداشت ناکافی دهان و تشدید رشد فلوئور دهانی است اپیگلوتیت در ابتدا با هالیتوز همراه نیست. با پیشرفت بیماری به علت اختلال در بلع و تجمع مواد التهابی بوی بد ایجاد خواهــــد شد. با بزرگ شدن دیورتیکول زنکر غذا و بزاق در آن تجمع مییابد و باعث ایجاد بوی بد میشود که اغلب بسته به فعالیت پریستالتیک مری منقطع است. گزارشی مبنی بر هالیتوز مزمن در اثر ماندن گاز جراحی در حلق، پس از عمل این ناحیه وجود دارد. وجود جسم خارجی در حلق بخصوص در افراد عقب مانده ذهنی میتواند سبب هالیتوز شود.
دستگاه گوارش
دیورتیکولهای مری با مکانیسمی مشابه دیورتیکول زنکر هالیتوز ایجاد میکنند. در آشالازی به علت تجزیه غذا ، مایعات و بزاق گرد آمده در قسمت گشاد شده مری گازهایی تولید میشود که خود را به صورت آروغ بد بو نشــــــان میدهند. آشالازی میتواند باعث پنومونی آسپیراسیون مزمن نیز بشود که از علایم آن هالیتوز است. تومورهای مری به علت انسداد و تخریب بافتی میتوانند با هالیتوز همراه باشند. بیماری بازگشت معدی – مری به ندرت سبب هالیتوز میشود. در این بیماری بوی همراه با بازگشت معمولا شبیه به بوی آخرین غذای خورده شده است.
در افراد بالغ مبتلا به انسداد راه خروجی معده ممکن است هالیتوز دیده شود که با درمان آنتی بیوتیک فقط بطور موقت بهبود مییابد. گزارشات دیگری مبنی بر وجود هالیتوز همراه با اختلالات دستگاه گوارش وجود دارد. در یک مورد تریکوبزوآر در دختر جوانی باعث هالیتوز بوده است. در مورد دیگری، فیستول گاستروکولیک در بیمار مبتلا به بیماری کرون منجر به هالیتوز گردیده است. در دو کودک باندهای مادرزادی صفاقی منجر به انسداد دوازدهه گردیده که بوی بد دهان از شکایات هنگام مراجعه بوده است. با آزاد ساختن باندها، هالیتوز هم بر طرف گردید. اگر چه زمانی ناخوشیهای رودهای بخصوص یبوست را از علل هالیتوز میدانستند ولی امروزه کمتر به این اعتقاد دارند.
ریه
هالیتوز در آبسههای بیهوازی ریوی، پنومونی نکروزان و آمپیم مکررا گزارش شده است. هالیتوز در 40-50 درصد بیماران مبتلا به عفونت بیهوازی ریوی وجود دارد. در مواردی که پنومونی ناشی از باکتریهای هوازی، مایکوپلاسما یا ویروسها باشد، اگرچه ممکن است خلط زیادی تولید شود ولی معمولا با بوی بد همراه نیست. برونشکتازی به هر علتی که رخ دهد، به هنگام تشدید بیماری میتواند با بوی بد دهان همراه باشد.
بیماریهای سیستمیک
اگرچه حس بویایی ناتوانترین حس انسان است و استفاده از آن در بالین بیمار کمتر تمرین میشود، ولی برخی بوها به اندازه کافی ویژه هستند تا به عنوان یافتهای کمک تشخیصی مورد استفاده قرار گیرند. بوی شیرینی و میوه مانند در کتواسیدوز دیابتی یک مثال کلاسیک است. چنین بویی به علت افزایش غلظت مواد کتونی در خون و دفع آنها از ریه بوجود میآید. در اورمی بویی آمونیاکی، ادرار گونه یا ماهی مانند حس میشود که احتمالا به علت تجمع دی متیل آمین و تری متیل آمین در بدن است. کتواسیدوز دیابتی، نارسایی مزمن کلیه (اورمی)، نارسایی کبد و آمینو اسیدوری از بیماریهای سیستمیک تولیدکننده هالیتوز هستند.
بوی بیماران مبتلا به نارسایی کبدی یا بطور مختلفی مانند ماهی، مانند موش، مانند متالیک یا شبیه خون در حال تخریب توصیف شده است. احتمالا تجمع متیل مرکاپتان، اسیدهای الفاتیک C2 و C5، اتادی ال و دی متیل سولفید در ایجاد آن نقش دارد. چندین بیماری متابولیک ارثی که دارای آنومالیهایی آنزیمی یا نقص در سیستم انتقال میباشند، میتوانند باعث هالیتوز شوند. تری متیل آمینواسیدوری از این قبیل است. در برخی از این بیماریها، افراد هتروزیگوت تنها شکایتشان بوی بد دهان است.
بیماریهای روانی منشا بوی بد دهان
هنگامی که بیماری از بوی بد دهان شکایت دارد و در معاینه بویی حس نشود، نباید فورا آن را به حساب مسایل روانی گذاشت، زیرا هالیتوز ممکن است منقطع باشد. به هر حال اگر معاینه مکرر بوی بدی نشان ندهد و علت ارگانیکی یافت نشود، باید به بیماریهای روانی اندیشید. بوهایی که علتی ارگانیک دارند، معمولا با گذشت زمان توسط بیمار کمتر حس میشوند ولی در اینها بیمار پیوسته از بوی بد شاکی است. این بیماریها را میتوان به دو گروه تقسیم کرد: در گروه اول توهم بویایی از نظر بیمار منشا خارجی دارد. یک علت مهم آن اسکیزوفرنی است. در گروه دوم توهم بویایی منشا داخلی دارد و میتواند به علت DH یا MH باشد.
چنین بیمارانی معمولا از اینکه اطرافیان بوی ناخوشایند فرضی را به سادگی تشخیص میدهند، رنج میبرند. ممکن است حرکات ساده دیگران را به نادرست واکنشی نسبت به بوی بد فرضی تلقی کنند. توهم بوی بد میتواند به رفتاریهای وسواسی مثل شستن مکرر دهان یا کناره گیری اجتماعی بینجامد. در DH بیمار نمیتواند بپذیرد که علت ارگانیکی وجود ندارد و مکررا از پزشکی به پزشک دیگر مراجعه میکند، ولی در MH بیمار میپذیرد که ممکن است مشکل وی حقیقتی نداشته باشد و حتی ممکن است موقتا قانع شود که مشکلی وجود ندارد.
صرع لوب گیجگاهی
توهم بویایی به ندرت علامتی از صرع لوب گیجگاهی است. توهم کوتاه مدت بوده، کمتر با هالیتوز واقعی اشتباه میشود.
درمان
غالبا توجه به بهداشت دهان و رسیدگی به پاتولوژی دندانی مشکل را برطرف میکند. مسواک زدن ساده، بخصوص اگر همراه با مسواک زدن سطح زبان باشد، برای نفس صبحگاهی کافی است. شستشوی دهان با یک محلول دهانشویه آنتی سپتیک نیز مفید است. نفس گرسنگی پس از خوردن غذا یا حتی آب کشیدن دهان برطرف میشود. هالیتوز ناشی از خشکی دهان به هر علت که باشد با مرطوب کردن دهان بهبود مییابد. این کار میتواند به کمک جرعه های مکرر آب، جویدن آدامس های بدون قند، ترکیبات حاوی کربوکسی متیل سلولز سدیم درصد یا داروهای محرک ترشح بزاق مثل بتانکل یا پیلوکارپین انجام شود.
پریودنتیت، ژنژیویت، دندانهای مصنوعی یا پرشده نامناسب یا سایر علل دندانی باید بطور مناسب درمان شوند. ضایعات ویژه دهان، بینی، سینوسها، حلق، معده، ریهها و بیماریهای سیستمیک باید تشخیص داده و درمان شوند. طفره رفتن از بررسی بیمار و اکتفا کردن به توصیه استفاده از دهانشویه فقط تشخیص را عقب میاندازد. استفاده از مسهل ها در درمان هالیتوز نقشی ندارد و نباید تحت فشار بیمارانی که معتقدند یبوست سبب بوی بد دهان آنها شده، تجویز شود. در صورت وجود بیماریهای روانی باید بطور مناسب درمان شود. غالبا افسردگی نیز وجود دارد و توجه به آن مفید است.
اثر رژیم های درمانی مختلف در از بین بردن عفونت هلیکوباکتر پیلوری ثابت شده است و پیشنهاد میشود در بیمارانی که علتی برای هالیتوز در آنها یافت نمیشود یک دوره درمانی تجویز گردد. ممکن است استفاده از دهــانشویهها بطور موقت باعث کاهش هالیتوز گردد بویژه دهانشویههای حاوی کلرهگزیدین مفید گزارش شدهاند. استفاده از محصولات محتوی کلرفیل بیحاصل است. محصولات حاوی روی یا اسید آسکوربیک بوی دهــــــان را کم میکنند ولی به صورت تجارتی موجود نیستند.
نظر بدهید